Hayatın ikinci yarısında nitekim büyür müyüz?

Beste Nâsır

“Ben bu saç değilim,
Ben bu cilt değilim.
Ben içinde yaşadığım ruhum.”
Rumi

Günümüz dünyasında, hele de içinde olduğumuz her bakımdan zorlayıcı, hudutlarımızı her gün daha fazla daraltmak zorunda kaldığımız bu periyotta, mana arayışımız, hem kendi içimizde hem de içlerine girdiğimiz ortamlarda, yaptığımız iş ya da işlerde, sürdürdüğümüz ya da sürdürmeye çalıştığımız her çeşitten bağda manası yakalayabilme muhtaçlığımız, giderek artıyor. Şimdiye kadar mana problemini pek de odakta tutmayanlar bile bu süreçte -hem şimdi içinden tam olarak çıkamadığımız pandemi süreci hem de bu ortalar seviyesi çok daha fazla artmış bir halde karşımızda duran ekonomik, ruhsal, toplumsal ve/veya siyasal problemlerin tamamı birlikte düşünüldüğünde- insan olarak her birimizin mana arama ve bulabilme eforumuzun hem kendi içimizde hem de içinde kendimizin de yaşadığı bu hayatta ne kadar büyük bir yere sahip olduğunun çok daha uygun şuurunda olabilmişlerdir sanırım.

Jungcu psikanalist James Hollis’in ‘Yaşamın İkinci Yarısında Mana Arayışı: Sonunda Gerçek Manada Nasıl Büyürüz?’ isimli kitabı da yer yer ideolojiye de uzanarak bizi, en çok da hayatının ikinci yarısındakileri -artık kırklı yaşlarına gelenleri ve doğal kırklı yaşlarını geçmiş olanları da- insanın en temel gereksinimlerinden olan işte bu mana arayışı seyahatine çıkarıyor. Hayatın her şeyi yok eden, ezip geçen bu çok süratli akışında bazen bir gece yarısında bölünmüş uykumuzu tekrar devam ettirebilmek için uğraşırken, bazen sabah uykumuzu tamamlayıp güne başlamaya hazırlanırken, bazen gün içinde her günkü rutin işlerimizi tamamlayıp kendimize ilişkin vaktin içinde kendi kendimizle yüzleşirken ve hatta bazen de her şey olabildiği kadar yolundayken aklımızda tahminen de tek sözcük dolanır durur: Mana. İnsan olarak her birimizi yaşama bağlayan, ömürde tutan, ömrümüzü devam ettirmek istememizde ve hayatımızı devam ettirebilmek için de çabalamamızda rol oynayan tek sözcük işte budur; zira, aslında, yaşarken karşılaştığımız bütün acılara, zorluklara, olumsuz tecrübelere karşın ömrümüzün gayesi, tahminen de vakit zaman hepimizin zannettiği üzere memnunluk değil manadır.

Yaşarken, hayatın farklı alanları da göz önüne alındığında, hareketlerimizin ya da davranışlarımızın bir manası olması, o andaki mutluluğun ya da mutsuzluğun ötesinde, tek tek beşerler olarak her birimize hem kendi hayatımızın hem de içinde yaşadığımız, bütün gerçekliğiyle karşımızda duran, bizi her kezinde uğraşa zorlayan bu hayatın kıymetli, yaşanmaya bedel olduğunu gösterir.

EGO İLE RUH ORTASINDA İNSAN

James Hollis, insanın mana arayışında daha çok kırklı yaşlara gelip hayatın ikinci yarısına geçildiğinde orta yaş kriziyle de birlikte rahatlıktan, güçlenmekten, ilişkin olmaktan, nizamdan, denetimin ve güvenliğin sağlanmasından oluşan egonun gündemine değil de bütün emeli egoyu aşan maksatları gerçekleştirmek, nitekim kim olduğumuzu ortaya koymak, kendi gerçeğimizi kendimize ve “dünya”ya söylemek olan ruhun gündemine odaklanılmasının yol gösterici olacağından kelam eder; daha doğrusu, hayatın bu devirlerinde ruhumuz bizi kendi gündemine odaklanmamız için daima zorlar. Bu, ruhumuzun bize yaptığı bir tıp davettir ve ruh da düzgünlük, rahatlık ya da uzlaşmayla değil bütünlükle ilgilenir. Bütünlük ya da bir bakımdan var oluşsa “(…) bu kısa, eşsiz, derin esaslı hasadı son damlasına, tortusuna kadar yudumlamak” demektir. Yeniden Hollis’in kelamıyla tabir etmek istersek, “(…) zira hepimiz bu dünyaya hakikatin bize ilişkin olan küçük modülünü eklemek ve var oluşun bu koca mozaiğine kendi rengimizi katmak için geldik.”

GÜNLÜK HAYATIN PSİKOPATOLOJİSİNİ ATLATABİLME

Ne var ki, ruhumuzun gündemine odaklanabilmek, hayatımızdaki acılara, zorluklara, uğraşlara tahammül göstererek hayatlarımızdan tat alabilmek, ruhumuzun bize yaptığı davetin sesine yürekle karşılık verebilmek ve hakikaten içimize bakabilmek için pamuk ipliğiyle bağlı olduğumuz, vakit zaman -belki de bu ortalar çoğunlukla- tasa ve belirsizlikle baş başa kalabildiğimiz, kendi yolumuzu bulabilmek için daima çırpındığımız biricik, kendi tekliği içinde durmadan akış halinde olan ömrümüzde, elimizden geldiği kadar ve olağan gücümüz dahilinde, tam sorumluluk almamız ve diğerlerini suçlamayı bırakmamız gerekir. Büyümek ya da olgunlaşmak da işte tam olarak buna karşılık gelir.

Hollis’in “günlük hayatın en derin psikopatolojisi” olarak isimlendirdiği şeyse büyümenin ya da olgunlaşmanın tam karşısında konumlanır. Kışkırtılmak, kolay kolay baştan çıkarılmak, şuurumuzla, kendimizle ya da kendi biricik/tek hayatımızla ilgili tüm sorumluluğu almaktan daima kaçmak, kendi hayatımızı inşa edebilmek için her gün elimizden gelen bütün gücü ortaya koyarak “kaya”mızı daha doruklara taşımaktan vazgeçmek, bunun için çalışmamak, çabalamamak, ruhumuzun bize daima, tekrar tekrar yaptığı davetten kaçmak günlük hayatta pek çoğumuzun yaptıklarını yapmak demektir ve bu türlü yaşamak da “günlük ömrün en derin psikopatolojisi”nde daima takılıp kalmak, bu psikopatolojinin içinden hiç çıkamamak ya da tahminen de çıkmamaktır, çıkmak istememektir.

‘ÇÜNKÜ DÜNYAYA BUNUN İÇİN GELDİM’

İşte, Jung’un psikoloji literatürüne kazandırdığı bireyleşme kavramı ya da Jung’un görüşünde bireyleşme kanısı de -bireysellikle karıştırılmadan- bu metinde buraya kadar kelam ettiğimiz ve bu metnin oluşturulmasında ana emel olan bir seyahat olarak karşımızda duran hayatımızdan tat alabilmek için, hayatımızı mümkün olabildiği kadar doya doya yaşayabilmemiz için, tekrar mümkün olabildiği kadar yaşarken derinliğin ve mananın izini sürebilmemiz için yani ruhumuzun gündemine odaklanabilmemiz için çok temel bir taban hazırlar; zira bireyleşme kanısı, kim olduğumuz ya da kim olacağımız hakkında tam sorumluluk alarak, hakikaten olmamız gereken kişi olma yolunda ömür uzunluğu süren bir hayat pratiğidir, bir hayat tecrübesidir ya da hayatımızın en temel projesidir; benliğimizin her birimize işaret ettiği o üst gayelere odaklanabilmektir, o amaçları hayata geçirebilmektir. Gerard Manley Hopkins tam da bütün bunları anlatabilmek için dizeleriyle şunları söyler:

“Her ölümlü birebir şeyi yapar:
Herkes içinde taşıdığı varlığı dışa vurur.
Her benlik kendi yolunda sarfiyat, kendinden bahsedip kendini lisana getirir.
Ben yaptığım şeyim, zira dünyaya bunun için geldim diye seslenir.”