Abdullah Aren Çelik
Kemal Varol’un ‘Babamın Bağlaması’ romanının girişinde ölen bir babanın gerisinde bıraktığı duygusal bir boşluktan bahseder. Oğulun içinden geçen bu kelamlar tuhaf bir meçhullüğü, öfkeyi, çaresizliği, hüznü anlatır. Hislerin karışık olması sebepsiz değildir, babanın oğluna bıraktığı miras sıkıntıyla hatırlanan anılar toplamından öteki bir şey değildir zira. “Babam, çocukluğumun ellerinden tutup tüm anılarımı bir anda yutan o puslu ve kapkaranlık ormana girdikten sonra ince ince bir yağmur başladı Kars’ta. Oradan çıkacağını umarak bir müddet çaresizce bekledim. Lakin sık çamların uzayıp gittiği orman çok geçmeden tamamıyla kararıp yok oldu. Yere yağmur yerine, mürekkebi dağılmış bir noktaya benzeyen tuhaf, yapışkan, hüzün kadar ağır bir tasa yağdı o andan sonra.”[1]
Bu kelamlar, romanın kahramanı Yusuf’un babası Heves Ali’nin vefatının akabinde düşündüklerine dair. Yusuf’un aklının karışık olması nedensiz değildir, zira kısa müddet evvel hayatının bütün yanlışlarının toplamı olarak gördüğü babasını birlikte yaptıkları bir seyahatin akabinde kaybetmiştir. Heves Ali’nin oğlu Yusuf’la seyahat esnasında konuştuklarından ne bir suçluluk ne de bir af dileme görürüz. Yusuf’un öfkesinin nedeni bu sessizlikken, kederli olmasının nedeni yeterliliği ve berbatlığıyla kaybettiği babasına dair anılarıdır. Bu açıdan hem ‘Âşıklar Bayramı’ hem de ‘Babamın Bağlaması’nda baba ile oğul ortasında yaşanan sessiz bir çatışmaya tanıklık ederiz. Lakin ‘Babamın Bağlaması’nı sadece bu bağlamda kıymetlendirmek haksızlık olur.
EDEBİYATTA BABA OĞUL
Günümüz edebiyat yazınında baba oğul çatışmasına dair pek çok metin kaleme alındığını biliyoruz, bunun nedeni bu kadim problemin sıcaklığını hiçbir vakit kaybetmemiş olmasıdır. Firdevsi’in Şahname’si, Sofokles’in Kral Oidipus’u, Orhan Pamuk’un Kırmızı Saçlı Kadın’ı, David Vann’ın ‘Bir İntihar Efsanesi’, Yusuf Atılgan’ın ‘Aylak Adam’ı, pek çok tarafıyla Oğuz Atay’ın ‘Tutunamayanlar’ı, Dostoyevski’nin ‘Karamazov Kardeşler’i bu çatışmaya dair yazılmış birtakım örneklerdir. Varol’un Âşıklar Bayramı’nı da bu metinlerin yanına koyabiliriz. Firdevsi’nin ‘Şahname’sinde, edebiyat tarihi açısından hayli değerli bir baba oğul müsabakası vardır. Savaş meydanındaki bu müsabaka baba oğul çatışmasının arkaik nedenleri hakkında çok şey söyler bize. Kitapta Rüstem ile Sohrap savaş meydanında üç sefer karşılaşır, iki savaşçı da birbirlerinin kim olduğunu bilmeden savaşır. İkinci müsabakada Sohrap, gücünden etkilendiği Rüstem’in kılıcını düşürür ama onu öldürmeye kıyamaz. Niyetli ayrılır savaş meydanından, bu durum Efrasyab’ın savaşçılarından Human’ın güzeline gitmez, Sohrap’ı ağır sözlerle eleştirir.[2]
Nitekim Human haklı çıkar, savaş meydanındaki üçüncü müsabaka Sohrap’ın vefatıyla sonuçlanır. Göğsünden aldığı yarayla yerde uzunluklu boyunca uzanan Sohrap’ın son kelamları edebiyat tarihi açısından bir tirada dönüşür adeta. “… Benim bu halimi gören şu ünlü pehlivanlardan biri, bu haberi ne yapıp yapıp Rüstem’e ulaştıracak. Ona: Sohrap öldürülerek cesedi hor bir durumda yerlere atıldı ve ölürken daima seni aradı’ Diyecektir. Bu kelamları duyan Rüstem güzelce sersemleşti, dünya gözünde zindan kesildi. Dermanı kesilip kendini kaybetti, bayılıp yere yığıldı.”[3]
ERİL DÜNYANIN BİR TÜRLÜ TAMAMLANAMAYAN ERKEKLİĞİ
Sohrap’ın kelamlarından babası tarafından öldürüldüğünü anlarız. Emsal bir öykü Sofokles’in ‘Kral Oidipus’unda karşımıza çıkar. Hatta Freud’un psikanalitik çalışması Oidipus Kompleksi’nin fikrini bu antik kıssadan aldığını biliyoruz. Bu örneklerden de anlaşılacağı üzere baba ile oğul ortasındaki çatışmayı anlatan pek çok öykü vardır, her ne kadar en bilindik olanları Rüstem ile Sohrep ve Kral Oidipus olsa da benzeri öyküler epey fazladır. Hatta bu problem o denli kadimdir ki baba ve oğul ortasındaki çatışmanın kökeni Tevrat’a kadar uzanır. Her iki kıssada Kitab-ı Kutsalda geçen Salomon ve Abşalum anlatısına dayanmaktadır. Özü itibariyle “Baba-Oğul” çatışmasını toplumsal istikametiyle temel aldığı için ne Kral Oidipus, ne Rüstem ile Sohrap ne de misal mevzuları işleyen günümüz muharrirlerinin yazdıklarını bu kıssadan bağımsız kıymetlendirebiliriz.
Bu açıdan bakıldığında baba oğul çatışması geçmişe gerçek ilerledikçe sıkça karşımıza çıkan ve anlatısı hayli güçlü bir olgudur. Üstelik bu sıkıntılar geçmişe doğu ilerledikçe varlıklı bir anlatının da kapılarını ortalar. O halde günümüz yazını emsal bahislere neden gereksinim duyar? Galiba bunun nedeni eril dünyanın bir türlü tamamlanamayan “erkekliğidir.”
İYİLEŞMEYEN ERKEKLİK
Her ne kadar ‘Babamın Bağlaması’, ‘Âşıklar Bayramı’nın devamı üzere yazılsa da husus itibariyle birinci kitaptaki üzere bir baba oğul çatışması yoktur. Hakikaten ikinci kitapta kaybolan babalık-erkeklik mefhumunun yerine diğer bir şey konduğunu görüyoruz; bu da babanın yitirilmesiyle keşfedilen erkekliktir. Bu noktada Varol’un ‘Babamın Bağlaması’nda erkeklik konusunu tartışmaya açtığını, bunu bir sorunun öznesi haline getirdiğini görüyoruz. Bu sıkıntıyı tartışan pek çok metin baba ve oğul ortasındaki çatışmayı ya babanın ya da oğulun mağlubiyeti üzerine kurar, ama erkekliği tartışmaya açmaktan bilhassa uzak durur. Hâlbuki bu çatışmanın temelinde güzelleşmeyen “erkeklik” vardır. ‘Babamın Bağlaması’ romanı da sıkıntıyı bu açıdan gördüğü için başkalarından ayrışır. Münasebetiyle başka metinlerde baba ve oğul ortasında bir yenişememe hali varken ‘Babamın Bağlaması’nda iyileşemeyen bir erkeklik göze çarpar.
Nitekim Yusuf’un, Heves Ali’nin vefatından sonra düşündükleri buna dair bir ipucu verir bize: “Onu anlıyordum. Herkes üzere, sıkıntı vakitler geçirdiğimi, bu acıyı tek başıma göğüsleyemeyeceğimi, yalnız kalıp daha da kötüleşeceğimi düşünüyordu. Ancak ben hakikaten babamı kaybettiğim için mi berbattım, yoksa hayatım boyunca hafızamın içinde hengame edip durduğum o baba imgesinden artık mahrum kalacağım için mi kendimi çaresiz hissediyordum, bilmiyorum.”[4]
YUSUF’UN İÇİNE DOĞAN KARANLIK
Yusuf’un kaybettiğini düşündüğü şey hem babasıdır hem de babasının yokluğunda yerine koyduğu erkekliktir. ‘Âşıklar Bayramı’ndaki baba oğul çatışmasının yerini ‘Babamın Bağlaması’nda oğulun babasının cenazesini kaldıracak kadar yakınlaştığı ve üstesinden gelinmesi gereken bir erkeklik metaforuna bırakır. “Sen kendi hayatını yaşayacak, onun bunun koynuna girecek, bu lanet topraklarda keyfince dem süreceksin diye el kadarken terk ettin gittin lan beni!”[5]
Yusuf’un öfkesi yersiz değildir; itirazı babasının kurduğu eril dünyayadır. Akabinde Heves Ali’nin cenazesini kaldırır Yusuf, zira o artık babasının yokluğuyla bir birey, babasının eril dünyasının çelişkilerini yaşayan biridir. Nihayetinde babasının vefatıyla evvel kendini bulur, akabinde eksik kaldığı tarafıyla içindeki erkeklik mefhumuyla çatışmaya başlar. Heves Ali masraf, oğlu Yusuf’un içinde babasına benzeyen diğer bir karanlık doğar; burası hesaplaşma yeridir. Bu karanlık, babayı oğuldan uzaklaştıran ve birebir vakitte vefatının akabinde istek ettiği beşere yaklaştıran bir tamamlanmadır. Gerçekten ‘Babamın Bağlaması’nda Yusuf’un Aylın hakkındaki niyetleri onun kendi içindeki bu karanlık boşluğa, bu eksik tarafa işaret eder. Baba gitmiştir, geride sadece o boşluğu dolduracak biri- bir şey kalmıştır; bu da Aylın olmalıdır. Ya da o denli sanır Yusuf. Ancak roman git gide bu boşluğun bir aşkla dolmasını beklerken tam aksisi olur, yakınlaşmak için gayret sarf eden Aylın ile Yusuf bir türlü dilek ettikleri kadar yakınlaşamazlar. Bunun nedeni babanın vefatının Yusuf’un içinde hala tamamlanmamasıdır. Münasebetiyle evvel babanın defnedilmesi gerekir.
Fakat bu defin toprakla buluşmasıyla değil gerçek manada babasının Yusuf’un içinde gömülmesiyle mümkün olur. Zira baba yani erkeklik, oğlunun içinde ölmediği sürece bu boşluk asla öteki bir şeyle doldurulamayacaktır; Aylın’la bile.
OĞULUN GÖZÜNDEN İÇİ BOŞALTILMIŞ ERKEKLİĞİN HİKÂYESİ
‘Babamın Bağlaması’, ölen babanın oğlu tarafından defnedilmek için çıkılan seyahati anlatır. Roman bu tarafıyla cenazesi taşınan bir babanın kıssası üzere görünse de, temelinde bir oğulun gözünden içi boşaltılmış bir erkekliğin öyküsüdür anlatılan. Sonuç itibariyle her büyülü öyküde olduğu üzere baba ve oğulun çatışmasının sona ermesi, babanın oğulun içindeki karanlığa gömülmesiyle mümkün olabilir. Tahminen o vakit, bu kadim öyküler de erkekliğin karanlık kuyusunda nihayete erer. Böylelikle babasının vefatıyla eksik kalan her oğul ‘Babamın Bağlaması’ndaki üzere kendisini tamamlayacağı öteki bir öykü bulur kendine.
[1] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 11
[2] Firdevsî, Şâhname, Kabalcı Yayınları, Çev. Prof. Necati Lugal, S.391
[3] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 393
[4] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 107
[5] a.g.e. s. 38
