Sadaka vermek, birden fazla vakit ihmal ettiğimiz ama aslında daima yerine getirmemiz gereken bir ibadettir.
Bir yetimin yüzünü güldürmek, gereksinim sahibi olan birinin gereksinimini gidermek, başlı başına ibadettir ve sadaka, sahibini zahmetlerden, musibetlerden uzaklaştırır, ömrünü uzatır. Hz. Peygamber sadakanın kıymeti ile alakalı şöyle buyurmuştur:
“Âdemoğlu öldüğünde şu üçü dışında amel defteri kapanır: Devam eden sadaka (sadaka-i cariye) meydana getirenler, yararlanılan bilgi, kendisine dua eden iyi evlat.”
(Müslim)
Sadece maddi olarak verdiklerimiz değil, manevi hareketlerimiz de bazen sadaka sayılır. Gülümsemek, çocuklarımıza ve eşimize ikramda bulunmak, aile büyüklerimize yardımda bulunmak… Pekala sadaka kimlere verilir? Sadakanın ehemmiyeti ve fazileti nelerdir? Kur’an’da ve Hadis’lerde sadaka ile alakalı nasıl bahsedilir? Hepsini bu başlıkta sizler için birleştirdik…
Sadaka nedir?
Sözlükte “(haber) gerçek olmak; doğruluk” üzere manalara gelen sıdk kökünden türeyen sadaka sözü (çoğulu sadakāt), Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için gereksinim sahiplerine yapılan istekli yahut dinen mecburî maddî yardımları, bu çerçevede verilen para ve eşyayı tabir eder.
Sadaka kimlere verilir?
Ahlâk ve fıkıh kitaplarında sadakayla ilgili olarak zikredilen en önemli kural ve tavsiyeler şöylece özetlenebilir:
- Sadaka verecek kişi niyetinde samimi olmalı, yalnız Allah’ın hoşnutluğunu gözetmeli, gösterişten kaçınmalı (el-Bakara 2/264, 272).
- Sadakayı başa kakmamalı, sadaka alanı rencide etmemelidir (el-Bakara 2/262-263).
- Sadakayı açıktan vermek hoştur, lakin gizlice vermek daha uygundur (el-Bakara 2/271).
- Sadaka verirken gereksinim sahibi yakınlar, yetimler, fakirler, yolda kalmışlar, diğerlerine el açma durumuna gelmiş olanlar ve özgürlüğüne kavuşmak isteyenler öncelikle görülüp gözetilmelidir (el-Bakara 2/177).
- Sadaka olarak verilecek mal helâl yoldan kazanılmış olmalı, verilecek şahsa en yararlı olanı seçilmelidir (el-Bakara 2/267).
- Kötü, çürük, yardım edilen kişinin muhtaçlığını gideremeyecek derece bozuk şeylerin sadaka olarak verilmesi Kur’an ve Sünnet’te güzel karşılanmamış, İslâm âlimleri de bu cins şeylerin sadaka olamayacağını belirtmiştir.
- Sadakadan dönülmemelidir (Buhârî, “Hibe”, 14, 30, “Ḥiyel”, 14; Müslim, “Hibât”, 5).
Sadaka vermenin fazileti
Sadaka, sadaka veren kişinin imanına kanıttır. Çünkü sadaka, hem zekât hem de hayır-hasenât manasına gelir. Bunları yerine getirmek de imandan kaynaklanır.
Şefkat, yardım, etrafa karşı hassaslık, zayıf ve kimsesizleri korumak daima iman alâmetidir.
Merhametsizlik, haksızlık, duyarsızlık, kabalık ve katılık dinî histen, sorumluluktan, Allah’ın huzurundaki hesaplaşmaya kıymet vermemekten, hasılı imansızlıktan ileri gelir.
“Dini palavra sayanı gördün mü? O, yetimi iter-kakar ve asla yoksul fukaranın doyurulmasını teşvik etmez” [Maun mühleti (107), 3] âyeti bu durumu açıkça ortaya koymaktadır. O halde sadaka, imana ve ondan kaynaklanan üstün İslâmî kıymetlerin varlığına kanıttır. Öte yandan sadakt ka veren mü’min, kıyamette malını nereye harcadığı sorulduğu vakit, verdiği sadakayı gösterecektir.
Hz. Peygamber (s.a.v); ‘Sadaka belayı def eder ve ömrü uzatır.’ buyurmuştur. Bu yüzden her türlü iç düşüncemizde, sadaka vererek rahatlama yoluna girmiş bulunuruz.
Hz. Mevlana, sadakadan şu formda bahsetmiş:
Sadakanın İslam dinindeki yeri ve önemi
Âyet ve hadisler sadakayı teşvik ettiği üzere bunun insan onurunu kırmayacak biçimde gerçekleştirilmesine de büyük ehemmiyet vermiş, dilenmeyi insanın saygınlığıyla bağdaşır bulmamıştır.
Türk kültüründe “sadaka taşı” (sadaka çukuru) ismiyle bilinen ve Tanzimat devrine kadar devam etmiş olan yardımlaşma metodu dilenciliğin önlenmesi yahut minimum seviyeye indirilmesi için alınmış bir önlem mahiyetindedir.
Camilerin herkesin göremeyeceği bir köşesine konulan mermer bir sütunun üstüne bir çukur açılır, isteyenler sadakalarını buraya bırakır ve muhtaçlık sahipleri muhtaçlığı olan ölçüsü alarak ıstırabını giderirdi.
Öte yandan hadislerde sadaka kavramının Allah’ın hoşnutluğunu kazanmaya vesile olan her türlü güzel kelam ve aksiyonu içine alacak geniş bir kapsamda kullanılmasından, özveri ve yardım duygusu ile yapılabilecek işlerin maddî imkânla sonlu olmayıp samimiyet ve dürüstlük temeline dayalı her davranışla sevap elde edilebileceği anlaşılmaktadır.
İslam Ansiklopedisi’nde yer alan bilgilere nazaran, kişinin kendi ailesinin nafakasını temin etmesi, konuklarına ikramda bulunması, eşiyle birleşmesi, meyvelerinden oburlarının faydalanacağı ağaç dikmesi, kötülüklerle gayret edip uygunlukları tavsiye etmesi, din kardeşine selâm vermesi, hoş kelam söylemesi, güler yüz göstermesi, özürlü bireylere yardım etmesi, cemaatle namaza katılmak için yürümesi, insanlara ziyan veren bir objeyi yoldan kaldırması üzere uygun davranışlar sadaka olarak nitelenmiştir.
“Sana içkiyi ve kumarı soruyorlar. De ki: Bu ikisinde beşerler için büyük ziyan ve kimi yararlar vardır; ziyanları da yararlarından büyüktür. Sana neyi infak edeceklerini de soruyorlar. De ki: Muhtaçlık fazlasını. Allah sizin için âyetlerini işte bu türlü açıklıyor ki düşünesiniz.” (Bakara Mühleti 219)
“Bir sadaka vermeyi, veya uygunluk yapmayı, veyahut da insanların ortasını düzeltmeyi emredenleri hariç, onların ortalarındaki zımnî konuşmaların birçoklarında hiçbir hayır yoktur. Kim bunları sadece Allah’ın isteğini kazanmak için yaparsa, biz ona büyük bir mükâfât vereceğiz.” (Nisâ Müddeti 114)
Sadaka ile alakalı Hadis-i Şerifler
Ebû Hüreyre radıyallahu anh’den rivayet edildiğine nazaran Hz. Peygamber şöyle buyurdu:
“İnsanların her bir eklemi için her gün bir sadaka gerekir. İki kişi ortasında adâletle hükmetmen sadakadır. Bineğine binmek isteyene yardım ederek bindirmen veya yükünü bineğine yüklemen sadakadır. Hoş kelam sadakadır. Namaz için mescide giderken attığın her adım bir sadakadır. Gelip geçenlere eziyet veren şeyleri yoldan gidermen de sadakadır.” (Buhârî, Sulh 11, Cihâd 72, 128; Müslim, Zekât 56)
“Her yasal ve hoş iş sadakadır.” (Buhârî, Edeb 33; Müslim, Zekât 53)
“Her birinizin her bir eklemi (ve kemiği) için bir sadaka gerekir. Binaenaleyh her tesbih sadakadır, her hamd sadakadır, her tehlil sadakadır, her tekbir sadakadır. Yeterliliği tavsiye etmek sadakadır, berbatlıktan sakındırmak sadakadır. Kulun kuşluk vakti kılacağı iki rek’at namaz bütün bunları karşılar.” (Müslim, Müsâfirîn 84, Zekât 56.)
“Temizlik imanın yarısıdır. Elhamdülillah duası mizânı, sübhânellah ve elhamdülillah kelamları ise yer ile gökler ortasını sevap ile doldurur. Namaz parıltıdır; sadaka burhandır; sabır nurdur. Kur’an senin ya lehinde ya da aleyhinde kanıttır. Herkes sabahtan (pazara çıkar) nefsini satar; kimi onu âzâd kimi de helâk eder.” (Müslim,Tahâret 1.)
Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’e bir adam geldi ve şöyle dedi:
– Ey Allah’ın elçisi! Hangi sadakanın sevabı daha büyüktür?
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de şöyle buyurdu:
– “Güçlü-kuvvetliyken, sıhhatın yerindeyken, cimriliğin üzerinde, yoksul düşmekten tasa etmekteyken, daha büyük güçlü olmayı düşlerken verdiğin sadakanın sevabı daha büyüktür. (Bu işi) can boğaza gelip de “falana şu kadar”, “filana bu kadar” demeye bırakma. Zati o mal vârislerden şunun yahut bunun olmuştur.” (Buhârî, Zekât 11, Vasâyâ 17; Müslim, Zekât 92)